Во еден од најнеобичните астрономски настани досега документирани, вселенскиот телескоп „Џејмс Веб“ на NASA направи откритие кое ја менува досегашната слика за тоа како ѕвездите уништуваат планети. Ова е првпат научниците да сведочат на планетарно проголтување – но со пресврт кој никој не го очекуваше: ѕвездата не се проширила за да ја проголта планетата, туку планетата сама се приближувала додека не исчезнала во својата смртна пресуда.
Илустрација на процесот на проголтување на планета од ѕвезда.
Панел 1: Планета орбитира околу ѕвезда. Панел 2: Планетата се доближува и се издолжува поради гравитацијата. Панел 3: Планетата е проголтана со силен блесок. Панел 4: Остатоци од прашина и гас формираат диск и проѕирен облак околу ѕвездата.
Извор: NASA, ESA, CSA, R. Crawford (STScI)
„Бидејќи ова е толку нов и редок настан, не знаевме што точно ќе видиме кога го насочивме телескопот таму,“ изјави д-р Рајан Лау, водечки автор на новото истражување од Националната оптичко-инфрацрвена лабораторија (NSF NOIRLab) во Тусон, Аризона. „Благодарение на инфрацрвената чувствителност на Веб, добивме вредни сознанија за судбината на планетарните системи – можеби дури и за нашиот.“
Како дојде до ова откритие?
Оваа астрономска приказна започна со светлечка појава именувана како ZTF SLRN-2020, забележана како оптичен блесок преку телескопот на Звики (Zwicky Transient Facility) во опсерваторијата Паломар во Калифорнија. Но вистинскиот заплет се случил една година претходно, кога NASA-иниот инфрацрвен телескоп NEOWISE открил засилување на инфрацрвена светлина — знак на формирање на прашина околу ѕвездата.
Во тоа време, научниците верувале дека ѕвездата е слична на Сонцето, која се трансформира во црвен џин, проширувајќи се и проголтувајќи ја блиската планета. Но, инструментот MIRI (Mid-Infrared Instrument) на телескопот Веб понуди сосема поинаква слика. Податоците покажале дека ѕвездата не била доволно светла за да биде црвен џин, што значи дека не се проширила како што се мислело.
Реконструкција на сцената на уништување
Планетата која го искусила ова судбоносно приближување била со големина на Јупитер и орбитирала многу блиску до ѕвездата – поблиску дури и од орбитата на Меркур околу Сонцето.
„Со текот на времето, планетата постепено влегувала се подлабоко во атмосферата на ѕвездата. Тоа било точка без враќање – процесот станал забрзан и неизбежен,“ објаснува д-р Морган Маклеод од Харвард-Смитсонијан Центарот за Астрофизика.
Во последните моменти, како што планетата „паднала“ во ѕвездата, таа предизвикала ерупција на гас од надворешните слоеви на ѕвездата. Овој гас, со тек на времето, се оладил и се кондензирал во студена прашина, формирајќи „облак“ кој денес го забележал Веб.
Што остана по проголтувањето?
Додека научниците очекувале да видат студена прашина како трага од уништената планета, инструментот NIRSpec (Near-Infrared Spectrograph) на Веб открил уште нешто неочекувано: жешка кружна структура од гас околу ѕвездата – акреционен диск. Овој диск содржел молекули како јаглерод моноксид, кои се вообичаени во регионите каде што се формираат нови планети – иако, во овој случај, планети не се формираат туку исчезнуваат.
„Не очекував да видам нешто што толку потсетува на подрачје за формирање планети – особено после вакво уништување,“ рече Коолет Салик од Васар колеџот, коавтор на студијата. „Сето ова отвора уште повеќе прашања отколку што одговара.“
Докази за судбина слична на нашата?
Ѕвездата домаќин се наоѓа на околу 12.000 светлосни години од Земјата, во нашата галаксија – Млечниот Пат. Иако ова е единствен пример забележан во реално време, научниците веруваат дека вакви сценарија се случуваат редовно, особено кога ѕвездите стануваат нестабилни во доцната фаза од животот.
„Ова е само почеток,“ вели Лау. „Ние штотуку почнавме да навлегуваме во разбирањето на овие настани. Се надеваме дека во иднина ќе имаме уште многу вакви набљудувања.“
Проектот беше дел од програмата Guaranteed Time Observation 1240, која беше создадена токму за вакви „вонредни“ настани – како супернови или, во овој случај, планетарни проголтувања. Овие набљудувања беа меѓу првите Target of Opportunity иницијативи на телескопот Веб – тип на програми каде научниците реагираат на спонтани космички настани.
Во иднина, мисиите како Вера Рубин опсерваторијата и NASA-иниот Nancy Grace Roman Space Telescope ќе можат да набљудуваат широки области од небото, овозможувајќи уште побрзо откривање на вакви феномени.
Космичко наследство
Телескопот „Џејмс Веб“ ја потврдува својата позиција како врвна алатка за истражување на најмистериозните и најдинамичните процеси во вселената. Тој не само што го проширува нашето знаење за настани кои ги гледаме првпат, туку и нè потсетува дека нашата планета – и нашиот Сончев систем – е само дел од една поширока приказна за создавање и уништување во космосот.
Скопско астрономско друштво
