Астрономите неодамна открија толку голема експлозија што ја нарекоа (BOAT—the brightest of all time) – најсветлата на сите времиња. Оваа експлозија – сега позната како GRB 221009A – беше експлозија на гама-зраци (GRB), блесок од екстремно високоенергетска светлина што произлезе од смртта на колосална ѕвезда.
Оваа детонација е најсветлиот излив на енергиите на Х-зраци и гама-зраци од почетокот на човечката цивилизација. Тоа е 70 пати посветло од било кое претходно забележано. Трудовите што го опишуваат овој резултат и други поврзани со изливот беа објавени во фокусното издание на The Astrophysical Journal Letters во март.
„Овој сјај пристигнува на Земјата само еднаш на секои 10.000 години“, вели Ерик Барнс, доцент и астроном од државата Луизијана, вклучен во откривањето. Таканаречените долги GRB-експлозии на гама-зраци кои траат подолго од две секунди – настануваат кога масивна ѕвезда ќе остане без гориво и ќе колабира во црна дупка. Овој катастрофален колапс предизвикува моќни млазови од материјал да истечат надвор, да се судрат со гас околу поранешната ѕвезда и да произведуваат високоенергетски гама зраци. Можеме да ја видиме оваа експлозија од Земјата ако млазот е насочен директно кон нашата планета.
Рендгенските зраци од почетниот блесок на GRB 221009a беа снимени со телескоп. НАСА/Свифт/А. Бердмор
Астрономите постојано го следат небото за GRB и други светли, краткотрајни изливи на светлина – и на тој начин го пронајдоа BOAT. Истражувачкиот тим кој работи со опсерваторијата Нил Герелс Свифт на НАСА, добива известување секој пат кога одредена камера, позната како телескоп за предупредување за избувнување (BAT), забележува нов GRB.
„Ова беше доволно светло за да го активира БАТ двапати“, вели Маја Вилијамс, астроном од Пен Стејт и главен автор на еден од трудовите GRB 221009A.
Првичното откривање на изливот беше засновано на податоците собрани од ултравиолетовиот/оптичкиот телескоп на SWIFT и вселенскиот телескоп Ферми гама-зраци на НАСА. Откако „беше видено со инструменти на повеќе од дваесет сателити“, објаснува Барнс. Тука спаѓаат телескопот со рендгенски зраци NICER на Меѓународната вселенска станица, телескопот со рендгенски зраци NuSTAR на НАСА, новиот сателит на НАСА за сликање со рендгенски полариметрија Explorer (IXPE), па дури и едно од вселенското летало Војаџер.
Со овој огромно мноштво информации за BOAT, астрономите сфатија дека станува збор за „покомплицирано од вообичаено GRB “, вели Хуеи Сирс, астроном од Северозападниот универзитет и дипломиран студент кој не е вклучен во откритието.
Локацијата на експлозијата на гама-зраците во галаксијата Млечен Пат. Илустрација.
Ова е илустрација за локацијата на GRB видена од Земјата и нашата видливост до неа преку Млечниот Пат. Центарот за вселенски летови Годард на НАСА
Зошто BOAT беше толку светол? Прво, тој е во близина (во космичка смисла, на оддалеченост од околу 1,9 милијарди светлосни години), што го зголемува неговиот екстремен сјај – исто како што сијалицата изгледа посветла на вашите очи поблиску отколку тие што се подалеку. Но, неговата осветленост не е чудна само заради неговата близина. Тоа е, исто така, „суштински најанергичниот излив некогаш виден“, вели Барнс.
Астрономите се сомневаат дека млазовите избиени од црната дупка што го создале BOAT биле потесни од вообичаеното. Замислете како млазот е поставен на градинарско црево – и по среќна случајност ова конкретно црево било насочено директно кон Земјата. Меѓутоа, зошто овие млазници се однесувале вака не е разбрано.
„Научно, BOAT докажа дека повеќето од нашите постоечки модели за овие настани се нецелосни“, вели Барнс.
Експлозиите на гама-зраците се најсветли во нивните први моменти, но продолжуваат да сјаат многу подолго – можеби неколку години во случајот со BOAT. Вилијамс и нејзиниот тим планираат да продолжат да го набљудуваат BOAT еднаш неделно со SWIFT онолку долго колку што можат. Тие, исто така, ќе ги користат вселенските телескопи на НАСА Џејмс Веб и Хабл за да погледнат други бранови должини, фаќајќи колку што можат од ова ретко случување.
„ BOAT е толку важен бидејќи е еден од оние настани што го крши она што го знаеме“, вели Сара Далеси, астрофизичар од Универзитетот во Алабама и дипломиран студент вклучен во откривањето. „Ова е навистина настан кој се случува еднаш во животот“.
Превод: Радан Митровиќ
Извор: www.popsci.com
